Oświęcim to miasto, które dla wielu kojarzy się przede wszystkim z tragiczną historią II wojny światowej. Jednak w jego sercu znajduje się miejsce, które opowiada o bogatej, wielowiekowej obecności społeczności żydowskiej – Muzeum Żydowskie i Synagoga Chewra Lomdei Misznajot. To wyjątkowa atrakcja turystyczna, która pozwala zanurzyć się w codzienność, tradycje i losy oświęcimskich Żydów, a także zrozumieć, jak ważną rolę odgrywali w historii miasta. Zwiedzanie tego miejsca to nie tylko lekcja historii, ale także chwila refleksji nad losem ludzi, których świat niemal całkowicie zniknął z mapy Europy.
Historia Synagogi Chewra Lomdei Misznajot
Synagoga Chewra Lomdei Misznajot, czyli „Stowarzyszenie Studiujących Misznę”, to jedyny zachowany żydowski dom modlitwy w Oświęcimiu. Została wybudowana w latach 1913–1918 w stylu bejt ha-midrasz, czyli „domu nauki”, z osobnym pomieszczeniem przeznaczonym do studiowania Talmudu. W okresie międzywojennym była ważnym centrum religijnym i edukacyjnym dla lokalnej społeczności żydowskiej, która w tym czasie przeżywała swój największy rozkwit.
Wraz z wybuchem II wojny światowej synagoga została zdewastowana – hitlerowcy zamienili ją w magazyn amunicji. Po wojnie przez krótki czas służyła ocalałym z Holokaustu, jednak z biegiem lat budynek popadł w zapomnienie i pełnił funkcję magazynu. Dopiero pod koniec lat 90. XX wieku, dzięki staraniom Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej oraz Fundacji Auschwitz Jewish Center, przystąpiono do gruntownej renowacji. W 2000 roku synagoga została ponownie otwarta, odzyskując zarówno funkcję religijną, jak i edukacyjną.
Architektura i wnętrze synagogi
Budynek synagogi to murowana, parterowa konstrukcja wzniesiona na planie prostokąta, przykryta dwuspadowym dachem. Elewacje zdobią skromne detale architektoniczne, a narożniki dachu wieńczą kamienne kule. Wnętrze zachwyca prostotą i autentycznością – centralnym punktem jest duża sala modlitewna z oryginalnym, drewnianym Aron ha-kodesz, czyli szafą ołtarzową na zwoje Tory. Na środku sali znajduje się bima, czyli podwyższone miejsce do czytania Tory, otoczone ławkami i regałami na modlitewniki.
W sali modlitewnej zachowały się dwa wyjątkowe elementy: tablica z 1928 roku upamiętniająca dawnych administratorów synagogi oraz druga, z 1907 roku, ufundowana przez żonę ku czci zmarłego męża. Na ścianach można dostrzec fragmenty oryginalnej polichromii, a całość dopełnia bogato zdobiony, metalowy żyrandol. Dawniej na poddaszu znajdowało się pomieszczenie do studiowania Talmudu.
Muzeum Żydowskie – centrum pamięci i edukacji
W bezpośrednim sąsiedztwie synagogi mieści się Muzeum Żydowskie, będące częścią Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu. Ekspozycja „Oszpicin. Historia żydowskiego Oświęcimia” prezentuje losy lokalnej społeczności od XVI wieku aż po czasy współczesne. Wystawa obejmuje dokumenty, fotografie, judaika uratowane ze zniszczonej Wielkiej Synagogi oraz liczne przedmioty codziennego użytku, które pozwalają zrozumieć, jak wyglądało życie żydowskich mieszkańców miasta.
Szczególnie poruszające są relacje byłych mieszkańców, którzy przeżyli Holokaust i po wojnie wyemigrowali do Izraela. Muzeum pełni również ważną funkcję edukacyjną – organizuje wykłady, warsztaty, seminaria oraz wydarzenia kulturalne, mające na celu przeciwdziałanie nietolerancji i uprzedzeniom. Na miejscu znajduje się także bogaty księgozbiór dotyczący historii i kultury żydowskiej w kilku językach.
Znaczenie miejsca dla współczesności
Synagoga Chewra Lomdei Misznajot i Muzeum Żydowskie to nie tylko zabytki architektury i kultury, ale przede wszystkim miejsca pamięci. Są jedynymi zachowanymi żydowskimi obiektami religijnymi w Oświęcimiu, gdzie przed wojną funkcjonowało aż dziesięć synagog. Dziś obiekty te nie mają stałego rabina ani własnej gminy, ale są otwarte dla wszystkich – zarówno dla osób pragnących się pomodlić, jak i dla tych, którzy chcą poznać historię wielokulturowego Oświęcimia.
Miejsce to przyciąga turystów z całego świata, a także grupy edukacyjne, które chcą zrozumieć, jak wyglądało życie żydowskiej społeczności przed Zagładą. To przestrzeń refleksji, dialogu i budowania mostów międzykulturowych.
Informacje dla odwiedzających
Adres: pl. Ks. J. Skarbka 5, 32-600 Oświęcim Telefon: 510 781 199 Godziny otwarcia: codziennie 11:00–18:00 (zamknięte w święta żydowskie) Bilety: – Bilet normalny: 20 zł – Bilet ulgowy (uczniowie, studenci do 26 r.ż.): 15 zł – Bilet rodzinny (dorośli + dzieci): 30 zł – Dzieci do lat 6: bezpłatnie Zwiedzanie miasta i cmentarza żydowskiego z przewodnikiem (grupa do 25 osób): 300 zł Na miejscu działa także kawiarnia Cafe Bergson. Dojazd: Muzeum i synagoga znajdują się w centrum Oświęcimia, kilka minut spacerem od Rynku i dworca kolejowego. Dostępna jest nowoczesna aplikacja „Oshpitzin. Historia żydowskiego Oświęcimia”, którą można bezpłatnie pobrać na smartfony i tablety. Aktualne informacje o zasadach zwiedzania, rezerwacjach i wydarzeniach dostępne są na stronie internetowej Centrum Żydowskiego.
Podsumowanie
Muzeum Żydowskie i Synagoga Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu to miejsca, które pozwalają dotknąć historii i zrozumieć, jak ważnym elementem miejskiego krajobrazu była przez wieki społeczność żydowska. Odrestaurowana synagoga i nowoczesne muzeum są nie tylko świadectwem przeszłości, ale także inspiracją do refleksji nad współczesnością i dialogiem międzykulturowym. To przestrzeń, gdzie historia spotyka się z teraźniejszością, a pamięć o dawnych mieszkańcach miasta staje się impulsem do budowania lepszego, bardziej otwartego świata.